یادبود دکتر جو فارمن: کاشف حفره لایه اوزون
در تاریخ علم، برخی از کشف‌ها نه تنها دانش بشری را گسترش می‌دهند، بلکه هشدارهایی حیاتی برای حفظ سیاره زمین به همراه دارند. دکتر جو فارمن (Joe Farman)، دانشمند بریتانیایی، یکی از این چهره‌های تأثیرگذار بود که با کشف تخریب لایه اوزون در قطب جنوب، جهان را نسبت به خطرات فعالیت‌های انسانی آگاه کرد. ۱۴ مه ۲۰۱۳، روزی است که این دانشمند بزرگ درگذشت، اما میراث او همچنان در تلاش‌های جهانی برای حفاظت از محیط زیست زنده است.
زندگی و کار علمی جو فارمن
جو فارمن در ۱۹۳۰ در انگلستان متولد شد و تحصیلات خود را در رشته فیزیک در دانشگاه کمبریج به پایان رساند. او سال‌ها به عنوان محقق در سازمان تحقیقات قطب جنوب بریتانیا (BAS) فعالیت کرد و داده‌های مربوط به لایه اوزون را در ایستگاه هالی در قطب جنوب بررسی می‌کرد.
کشف شوک‌آور: حفره اوزون
در دهه ۱۹۷۰، دانشمندان نگران کاهش سطح اوزون بودند، اما داده‌های ماهواره‌ای نشانه‌ای از تخریب گسترده نشان نمی‌داد. با این حال، فارمن و همکارانش برایان گاردینر و جان شانکلین با اندازه‌گیری‌های دقیق زمینی متوجه شدند که لایه اوزون بر فراز قطب جنوب به طور غیرمنتظره‌ای در حال نازک شدن است.
در ۱۹۸۵، آن‌ها مقاله‌ای تاریخی در مجله Nature منتشر کردند که نشان می‌داد سطح اوزون نسبت به دهه ۱۹۷۰ تا ۴۰٪ کاهش یافته است. این کشف که به “حفره اوزون” معروف شد، جهان را شوکه کرد و ثابت کرد که گازهای CFC (کلروفلوروکربن‌ها) موجود در اسپری‌ها و سیستم‌های خنک‌کننده عامل اصلی این فاجعه زیست‌محیطی هستند.
تأثیر جهانی و پیمان مونترال
کشف فارمن منجر به یکی از سریع‌ترین واکنش‌های بین‌المللی در تاریخ محیط زیست شد. در ۱۹۸۷، کشورهای جهان پیمان مونترال را امضا کردند که استفاده از CFCها را ممنوع کرد. این پیمان به عنوان یکی از موفق‌ترین توافق‌های زیست‌محیطی شناخته می‌شود، چرا که به تدریج لایه اوزون در حال ترمیم است و تا پایان قرن ۲۱ به طور کامل بهبود می‌یابد.
درگذشت و میراث ماندگار
جو فارمن در ۱۴ مه ۲۰۱۳ در سن ۸۲ سالگی درگذشت، اما کار او نمادی از اهمیت علم در خدمت محیط زیست باقی مانده است. او نشان داد که چگونه تحقیقات یک تیم کوچک می‌تواند سیاست‌های جهانی را تغییر دهد و زمین را نجات دهد.
امروزه، مبارزه با تغییرات اقلیمی همچنان ادامه دارد، اما داستان فارمن به ما یادآوری می‌کند که همکاری جهانی و اقدام سریع می‌تواند فاجعه را به فرصتی برای نجات سیاره تبدیل کند. ۱۴ مه، نه تنها روز یادبود یک دانشمند بزرگ، بلکه فرصتی برای تأمل درباره مسئولیت‌پذیری انسان در قبال محیط زیست است.
